Phần Mềm Máy Tính Là Gì? Phân loại, Cách Hoạt Động & Sử Dụng

Phần mềm máy tính là cụm từ mà hầu hết ai sử dụng máy tính cũng đã nghe qua. Nhưng thực sự, phần mềm máy tính là gì? Có mấy loại phần mềm máy tính, các tiêu chí đánh giá, khác gì so với phần cứng và cách thức hoạt động, sử dụng như thế nào? Hãy cùng Thuê VPS giá rẻ tìm hiểu qua bài viết dưới đây!

Phần mềm máy tính là gì?

Phần mềm máy tính (Computer Software), thường được gọi là phần mềm, là một tập hợp của các câu lệnh chỉ thị được viết bằng một hoặc nhiều ngôn ngữ lập trình. Các câu lệnh được tổ chức theo một trình tự nhất định và đi kèm với dữ liệu, tài liệu liên quan để thực hiện các chức năng cụ thể, giải quyết các vấn đề được giao.

Phần mềm máy tính là gì? 

Quy trình hoạt động của phần mềm máy tính được kết nối chặt chẽ với phần cứng của máy tính. Phần mềm sẽ truyền các chỉ thị trực tiếp đến phần cứng để yêu cầu thực hiện các chương trình hoặc phần mềm khác trên hệ thống.

Các loại phần mềm máy tính cơ bản

Phần mềm máy tính đóng vai trò thiết yếu trong việc vận hành và khai thác sức mạnh của hệ thống máy tính. Dựa trên chức năng và mục đích sử dụng, phần mềm được phân loại thành ba nhóm chính: phần mềm hệ thống, phần mềm ứng dụng và phần mềm lập trình.

Phần mềm hệ thống

Phần mềm hệ thống là những ứng dụng chính chạy trên máy tính, chịu trách nhiệm kích hoạt và điều khiển phần cứng cũng như điều phối hoạt động của máy tính khi được khởi động. Đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển các chương trình ứng dụng. Một số phần mềm hệ thống phổ biến như:

Phần mềm hệ thống

Hệ điều hành

Hệ điều hành là một phần mềm hệ thống chạy trên máy tính, quản lý và điều phối hoạt động của phần mềm và phần cứng, ngoài ra còn đóng vai trò như một giao diện cho phép người dùng tương tác với máy tính. Có các hệ điều hành phổ biến hiện nay như Microsoft Windows và Apple macOS.

BIOS

BIOS viết tắt của Basic Input/Output System, đây là một loại phần mềm được lưu trữ trong Bộ nhớ Chỉ Đọc (ROM) trên bo mạch chủ hoặc trong bộ nhớ flash. Khi khởi động máy tính, BIOS được kích hoạt đầu tiên có nhiệm vụ tải các trình điều khiển từ ổ đĩa cứng vào bộ nhớ và hỗ trợ quá trình khởi động của hệ điều hành.

Chương trình khởi động

Khi khởi động máy tính, các lệnh trong ROM sẽ tự động thực thi để tải chương trình khởi động vào bộ nhớ và thực hiện các lệnh. BIOS chứa một tập hợp các lệnh cơ bản cho phép máy tính thực hiện các lệnh nhập/xuất cơ bản để khởi động.

Bộ hợp dịch

Dưới sự điều khiển của máy tính, bộ giải mã sẽ mã hóa các lệnh thành các chuỗi bit tương ứng. Sau đó, những chuỗi bit này sẽ được sử dụng để thực hiện các hoạt động cơ bản theo yêu cầu.

Trình điều khiển thiết bị driver

Driver là một loại phần mềm giúp CPU của máy tính tương tác với các thiết bị phần cứng khác nhau mà không cần phải hiểu chi tiết về cách chúng hoạt động. Driver cung cấp một giao diện để máy tính có thể sử dụng các phần cứng này một cách dễ dàng. Mục đích chính là để đảm bảo phần cứng hoạt động một cách mượt nhất và có khả năng tương thích với các hệ điều hành khác.

Phần mềm ứng dụng

Phần mềm ứng dụng là một bộ sưu tập các chương trình được phát triển để thực hiện một nhiệm vụ cụ thể. Hoạt động của máy tính không phụ thuộc vào phần mềm ứng dụng, vì vậy máy tính vẫn hoạt động bình thường ngay cả khi không có phần mềm ứng dụng.

Phần mềm ứng dụng

Thường được thiết kế với giao diện đơn giản và dễ sử dụng, phần mềm ứng dụng mang lại những tiện ích tối ưu cho người dùng, cho phép người dùng dễ dàng cài đặt và gỡ bỏ. 

Một số phần mềm ứng dụng phổ biến bao gồm: 

• Phần mềm văn phòng: Hỗ trợ xử lý văn bản (Word), bảng tính (Excel), trình bày (PowerPoint),… Ví dụ: Microsoft Office, LibreOffice.
• Phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu: Giúp quản lý dữ liệu (Microsoft Access, MySQL).
• Phần mềm đồ họa: Cung cấp công cụ chỉnh sửa ảnh (Photoshop), thiết kế đồ họa (Illustrator),… Ví dụ: Adobe Creative Suite, GIMP.
• Phần mềm đa phương tiện: Cho phép phát nhạc (Winamp), xem phim (VLC Media Player), chơi game (Counter-Strike: Global Offensive),…
• Phần mềm giáo dục: Hỗ trợ học tập và giảng dạy (Khan Academy, Duolingo).
• Phần mềm quản lý doanh nghiệp: Hỗ trợ quản lý bán hàng, kho hàng, kế toán (SAP, Oracle).
• Phần mềm khoa học: Sử dụng trong nghiên cứu khoa học và kỹ thuật (Matlab, Mathematica).
• Phần mềm trình duyệt: Hỗ trợ kết nối máy tính với Internet (Chrome, Firefox).

Phần mềm lập trình

Phần mềm lập trình đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo dựng và vận hành các phần mềm, ứng dụng hay chương trình máy tính. Phần mềm lập trình cung cấp một bộ công cụ toàn diện hỗ trợ đắc lực cho các nhà phát triển trong suốt quá trình sáng tạo và bảo trì sản phẩm phần mềm.

Phần mềm lập trình

• Biên dịch (Compiler): Chuyển đổi mã nguồn thành mã máy để máy tính có thể thực thi.
• Giải thích (Interpreter): Thực thi mã nguồn từng dòng mà không cần biên dịch trước.
• Lập trình web: Hỗ trợ tạo ra các trang web và ứng dụng web bằng các ngôn ngữ như HTML, CSS, JavaScript.
• Lập trình di động: Hỗ trợ phát triển ứng dụng cho các thiết bị di động bằng các ngôn ngữ như Java, Kotlin, Swift.

Ngoài 3 loại chính trên, còn có một số loại phần mềm khác như:

• Phần mềm mã nguồn mở (Open-source software): Cho phép người dùng tự do sử dụng, chỉnh sửa và phân phối mã nguồn.
• Phần mềm chia sẻ (Shareware): Cho phép người dùng sử dụng miễn phí trong một khoảng thời gian nhất định hoặc với một số tính năng hạn chế.
• Phần mềm miễn phí (Freeware): Cho phép người dùng sử dụng miễn phí mà không có hạn chế về thời gian hay tính năng.

Sự khác biệt giữa phần cứng và phần mềm máy tính là gì?

Hiểu rõ sự khác biệt giữa phần cứng và phần mềm là nền tảng quan trọng để nắm bắt cách thức hoạt động của các thiết bị điện tử. Dưới đây là bảng so sánh giúp phân biệt hai thành phần cơ bản này:

Các yếu tố đánh giá phần mềm máy tính chất lượng

Các yếu tố đánh giá chất lượng của phần mềm máy tính không chỉ dừng lại ở một số tiêu chí cơ bản mà còn bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau để đảm bảo sự hoàn thiện và hiệu quả trong quá trình sử dụng:

Các yếu tố đánh giá phần mềm máy tính chất lượng

• Tiếp cận: Phần mềm cần có khả năng tiếp cận đến một lượng lớn người dùng khác nhau và tạo ra một trải nghiệm sử dụng thoải mái, dễ dàng.
• Phù hợp: Với các hệ điều hành, thiết bị, và môi trường sử dụng khác nhau là điều cần thiết để đảm bảo tính tương thích và hiệu quả của phần mềm.
• Hiệu quả: Phần mềm không chỉ cần phải hoạt động một cách mượt mà mà còn cần tiết kiệm tài nguyên, năng lượng và giúp người dùng tiết kiệm thời gian và chi phí.
• Chức năng: Cần cung cấp các chức năng linh hoạt để người dùng dễ dàng thực hiện các thao tác và đáp ứng được nhiều nhu cầu khác nhau.
• Cài đặt: Việc cài đặt và sử dụng phần mềm cần được thực hiện một cách dễ dàng và thuận tiện trong nhiều môi trường khác nhau.
• Bảo trì: Khả năng được sửa đổi và cập nhật một cách nhanh chóng và dễ dàng để đảm bảo tính ổn định và hiệu quả.
• Tốc độ: Hoạt động nhanh và hiệu suất ổn định là yếu tố quan trọng giúp cải thiện trải nghiệm sử dụng của người dùng.
• Di động: Khả năng di chuyển linh hoạt giữa các vị trí và thiết bị một cách thuận tiện và dễ dàng.
• Bảo vệ: Đảm bảo tính an toàn và bảo mật của phần mềm để ngăn chặn các mối đe dọa từ bên ngoài và bảo vệ thông tin của người dùng.
• Dễ sử dụng: Phải có giao diện người dùng thân thiện và dễ sử dụng để người dùng có trải nghiệm tốt nhất khi tương tác với phần mềm.

Cách sử dụng phần mềm máy tính 

Cách sử dụng phần mềm máy tính thường bao gồm các bước cơ bản sau:

• Cài đặt phần mềm: Trước tiên, bạn cần cài đặt phần mềm trên máy tính của mình. Điều này thường được thực hiện bằng cách tải xuống tập tin cài đặt từ trang web của nhà sản xuất phần mềm hoặc thông qua ổ đĩa cài đặt đã được cung cấp. Sao chép phần mềm từ đĩa CD/DVD hoặc tải xuống từ Internet vào máy tính.
• Khởi chạy phần mềm: Sau khi cài đặt, có thể khởi động phần mềm bằng cách nhấp vào biểu tượng trên màn hình máy tính hoặc trong menu Start/Ứng dụng trên hệ điều hành.
• Sử dụng các chức năng của phần mềm: Trong quá trình sử dụng, bạn sẽ tương tác với giao diện người dùng của phần mềm. Điều này có thể bao gồm việc sử dụng các nút, menu, thanh công cụ và hộp thoại để thực hiện các thao tác cụ thể.
• Thoát khỏi phần mềm: Nhấp vào nút “Thoát” hoặc “X” trên cửa sổ phần mềm.

Sau khi phần mềm được cài đặt trên ổ cứng của máy tính, người dùng có thể truy cập chương trình bất cứ khi nào cần thông qua việc tìm kiếm trên máy tính. Trên hệ điều hành Windows, biểu tượng của chương trình thường được hiển thị trên Menu Start hoặc Màn hình Start, tùy thuộc vào phiên bản cụ thể của Windows mà người dùng đang sử dụng.

Cách phần mềm máy tính hoạt động

Tất cả các phần mềm trên hệ thống máy tính đều có chung mục tiêu cung cấp dữ liệu và điều khiển hoạt động của ứng dụng. Tuy nhiên, cách thức hoạt động của từng phần mềm có thể khác nhau tùy thuộc vào mục đích và chức năng cụ thể của chúng.

Cách sử dụng phần mềm máy tính

Phần mềm ứng dụng

Tất cả các phần mềm trên hệ thống máy tính đều chia sẻ tính năng cung cấp dữ liệu và quy trình hoạt động của ứng dụng. Tuy nhiên, cách thức hoạt động của các phần mềm có thể khác nhau tùy thuộc vào tính chất và mục đích sử dụng của chúng.

Các ứng dụng được cài đặt sẵn trên bộ nhớ của máy tính có thể hoạt động mà không cần kết nối Internet và phụ thuộc vào thiết bị phần cứng của máy tính.

Các web có thể hoạt động trực tiếp thông qua các trình duyệt trên máy chủ Windows, Mac hoặc Linux, không phụ thuộc vào phần cứng hoặc phần mềm cụ thể trên hệ thống máy tính.

Phần mềm hệ thống

Phần mềm hệ thống là phần mềm chạy ở chế độ nền, được thiết kế để nằm ở trung gian giữa phần cứng và phần mềm ứng dụng, có nhiệm vụ xử lý các chức năng cơ bản của máy tính và điều phối hoạt động giữa phần cứng và phần mềm. Phần mềm hệ thống luôn hoạt động khi máy tính được khởi động, cho phép các ứng dụng cao cấp hoạt động trên hệ thống.

Phần mềm lập trình

Phần mềm lập trình hoạt động bằng cách chuyển đổi mã nguồn được viết bằng ngôn ngữ lập trình sang mã máy mà máy tính có thể hiểu và thực thi. Quy trình hoạt động của phần mềm lập trình thường bao gồm các bước sau: 

• Soạn thảo mã nguồn
• Biên dịch hoặc thông dịch
• Thực thi chương trình
• Kiểm tra và sửa lỗi

Kết luận

Qua bài viết trên chúng ta đã khám phá định nghĩa về phần mềm máy tính là gì, có mấy loại phần mềm và các yếu tố đánh giá cũng như cách phần mềm máy tính hoạt động và được sử dụng. Hy vọng thông tin từ nguồn Thuê VPS giá rẻ sẽ mang lại giá trị cho những gì bạn đang tìm kiếm.